Hoe design veiligheidsgevoel kan verhogen in metro

[Asterix]

'Mens is niet gemaakt om ondergronds te leven'

Anne Leemans onderzoekt hoe design veiligheidsgevoel kan verhogen in metro

BRUSSEL - Anne Leemans bestudeert de invloed van stadsdesign op de veiligheidsperceptie in de stations voor openbaar vervoer. Ze heeft er een omstandige studie over klaar, waarvan ze de resultaten volgende week al uiteenzet op een conferentie in Porto. Paul Demeyer

Leemans wil een instrument aanreiken om het onveiligheidsgevoel bij werknemers en passagiers in de metro te verminderen en zo mogelijk ook het aantal reizigers te vermeerderen. 'Het ultieme doel is een lijst van praktische, internationale richtlijnen over emotionele stimuli in de wacht- en transferruimtes van het openbare vervoer, zodat mensen er zich veiliger gaan voelen. Vandaag hebben stadsplanners, architecten en lokale overheden daarvoor geen richtlijnen.'

Wat ga je juist doen met de resultaten van jullie studie?

'We gaan die vanaf deze week gaan voorstellen op internationale fora. Maandag bijvoorbeeld zit ik al in Porto. Donderdag en vrijdag ben ik een voorstelling gaan geven op de Design Days in Lissabon. Staan nog op het programma: Brussel, Parijs en volgend jaar ben ik al geboekt voor Londen. Daarna ga ik nog naar Zwitserland en Zweden. Aan deze lijst zie je dat er internationaal nogal wat interesse is voor dit onderwerp. Dit komt natuurlijk doordat steden steeds meer inwoners lokken en in die steden is het openbaar vervoer een erg belangrijke levensader.'

Laat ons misschien hiermee eens beginnen. Waarom krijgen we een onveiligheidsgevoel wanneer we in de metro afdalen?

'Omdat de mens niet gemaakt is om ondergronds te leven. We kunnen van bovenaf niet zien wat ons beneden te wachten staat. Misschien zijn daar wel mensen waar we liever niet mee te maken hebben. Dat is subjectieve angst voor het onbekende. We zijn daarmee geboren. Denk maar hoe bang we als kind waren om naar de kelder te gaan. Ouders gebruiken een kelderstraf vaak als afschrikkingsmiddel.'

Van waar komt het idee dat design het veiligheidsgevoel kan verhogen?

'Dat is langzaam gegroeid. Vroeger was er de overtuiging dat design luxe was. Eigenlijk heeft onderzoek naar de invloed van leefomgevingen op het menselijke gedrag voor de omkering gezorgd. Door dit soort studies is men erachter gekomen dat leven in een erg lawaaierige omgeving leidt tot ademhalingsstoornissen en hyperventilatie. Dan is men gaan zoeken welke omgevingsinrichtingen de kwaliteit van ons leven verbetert. Zo kwamen ze bij de functionaliteit van design terecht.'

Zijn jullie de allereersten die onderzoek doen naar design en veiligheidsgevoel?

'In Amerika waren ze er ook al mee bezig maar wij zijn inderdaad de allereersten om zo'n diepgaand onderzoek te doen. Hoe komt dat? Onder andere doordat in Brussel de hoofdzetel is van UITP, dat is de internationale vereniging van publiek transport. Ook zij waren op zoek naar richtlijnen die het veiligheidsgevoel konden verhogen. Drie jaar geleden zijn we dan onder andere op hun vraag met ons onderzoek begonnen.'

Wie zijn jullie eigenlijk?

'Ons bedrijf heet Fontana. We zijn een designbureau. We ontwerpen bijvoorbeeld logo's voor Toyota, Post Europe, GMHK en Morpho.'

Werken jullie onafhankelijk of met overheidssteun want je werkt toch soms voor overheidsbedrijven?

'Dit onderzoeksproject is gedaan met de steun van flink wat partners. Onder andere de MIVB, De Lijn, de Vlaamse Gemeenschap maar ook het departement Gelijke Kansenbeleid van de Brusselse minister Brigitte Grouwels. Ook IBM en Clear Channel zijn in het project gestapt.'

'Clear Channel had interesse omdat het wil weten hoe de reclame in metrostations wordt gepercipieerd. Her en der gaan stemmen op om die te weren. Onder andere in Noorwegen voert Greenpeace actie tegen reclame in de metrostations. Wij zijn niet tegen die reclame. Het zijn elementen die de reiziger bezighouden en die snel veranderen. Zo lang de reclame niet gewelddadig is, is er niets op tegen.'

Wat hebben jullie juist gedaan om tot die lijst van veiligheidsaanbevelingen te komen?

'Heel veel veldwerk verricht met een ploeg van antropologen, psychologen en ontwerpers. We zijn in zestien Europese landen naar stations gegaan en hebben reizigers ondervraagd. Er zijn ook face to face-interviews gedaan en er was cameraregistratie in de stations.'

'Onze lijst met conclusies zorgt nu al voor wat controverse. Vastgoedondernemers willen in stations bijna uitsluitend commerciële panden openen. Wij zeggen: dat zorgt alleen maar voor meer misdaad. Daarom pleiten wij: bied ook andere diensten aan. Een heel simpele suggestie: nu moeten moeders hun kroost door het station sleuren op weg naar de weging bij Kind en Gezin. Waarom zou Kind en Gezin geen lokaaltje openen in het metrostation? Daar is geen grote uitrusting voor nodig.'

Jullie gingen ook het openbare vervoer in Istanbul bestuderen. Had je daar makkelijk toegang?

'Geen probleem. We leerden er dat ze er middels betonnen bollen verhinderen dat de wagens parkeren op het terrein voor de metro. Aan de metro zie je dat Turkije nog niet echt een Europees land is. Niet alleen het straatbeeld wordt bepaald door mannen. Ook op het openbaar vervoer zijn zij de meerderheid.'

In de metro -zeker in de Brusselse- komen alle nationaliteiten, alle culturen samen. Voelen alle culturen zich veilig bij dezelfde design?

'Dat is inderdaad niet makkelijk, zeker niet wanneer je het over kleuren hebt. Die zijn nogal cultuurgebonden. Maar omdat wij toch vooral op het openbaar vervoer in Europese steden zijn gefocust, hebben we ons eigenlijk uitsluitend op de Europese cultuur gebaseerd. Allochtonen staan daar toch volop aan bloot, ook buiten de metro.'

Eén van Brussels grootste stations, het de Brouckère-station, is rood. Is dat de kleur die het grootste veiligheidsgevoel geeft?

'Ik denk dat daar niet echt veel over is nagedacht. Brussel doet het dan wel weer goed in het plaatsen van kunst in de metro. Er zijn toch een paar erg geslaagde voorbeelden daarvan. Ik denk bijvoorbeeld aan de grote foto's in het station Covi. Of het station Eddy Merckx. Maar er zijn ook mislukkingen. Ik noem het metrostation Gulden Vlies waar Octaaf Landuyt -nochtans een van onze grote kunstenaars- het werk De Vier Seizoenen heeft gemaakt.'

Een paar heel concrete vragen: verhoogt muziek in de metro het veiligheidsgevoel?

'Heel zeker. Tenminste wanneer je niet alleen kiest voor de singles van het moment. Je moet zoeken naar de meest universele muziek, die bij een zo groot mogelijke groep aanslaat. Dan heb ik het zeker niet over muzak, die nu toch al bijna tien jaar heeft afgedaan. Ik ga eens een voorbeeld geven van geslaagde muziekkeuze. Een tijd geleden was ik in Londen. We waren met de metro op weg naar een muziekvoorstelling. Plots komt het bericht dat we er het volgende station uit moeten, terwijl we dan nog niet op onze bestemming zijn. Dat is frustrerend natuurlijk maar net op dat moment zetten ze in de metro een Disney-liedje op dat iedereen kent waardoor de sfeer helemaal omslaat. Heel eenvoudig maar ook heel intelligent.'

Zijn zitbanken in de metro belangrijk?

'Wij zijn geen zo'n voorstander van banken waar je met meer dan één op kan. Want dan bestaat het gevaar dat bijvoorbeeld daklozen daarop liggen te slapen. Wij pleiten daarom meer voor eenpersoonszitjes of -kuipjes. Zo behoudt iedereen zijn zitmogelijkheid.'

Verhoogt het veiligheidsgevoel wanneer de reiziger de chauffeur ziet zitten? Sommige metronetten rijden onbemand. Is dat wel goed?

'Het is sowieso belangrijk dat het metro-personeel te zien is en dat dat dus herkenbaar is. Daarom zeggen wij: stop het personeel in een mooi kostuum en geef ze allemaal een walkietalkie, dat zal het veiligheidsgevoel nog verhogen.'

'Het is ook heel belangrijk dat de passagiers door een metro-omroeper live op de hoogte worden gehouden van eventuele veranderingen. Dat mag geen vooraf opgenomen bandje zijn. Het moet een menselijke stem zijn, waardoor je het gevoel krijgt: men is hier en nu met ons bezig.'

'Maar u vroeg of chauffeurs belangrijk waren? Absoluut. Wij zijn geen voorstander van onbemande rijtuigen. We willen zelfs dat de chauffeur bij elke halte uitstapt en kijkt of iedereen veilig en wel is opgestapt.'

Verhogen klapdeurtjes het veiligheidsgevoel. In Brussel zijn die er bijvoorbeeld niet?

'In Brussel gaan die er ook wel komen. Het is een kwestie van de budgetten te vinden. Maar alle metro's overal ter wereld zijn aan het overschakelen naar een gesloten systeem. Het is onder andere een afdoend middelen tegen zwartrijders. Een gesloten systeem verhoogt ook het gevoel van heterotopia.'

Heterotopia is inderdaad een sleutelwoord in jullie concept. Wat is dat juist?

'Een openbare plek voor iedereen, waar niet één groep mag domineren. Een marktplein is een heterotopia, een park is dat ook. Elk heeft zijn eigen ritme. Wij hebben dat begrip niet uitgevonden, onder andere Michel Foucault gebruikte het al.'

Een andere belangrijk concept is front space- en back space-gedrag. Wat is dat juist?

'Front space-gedrag is onderworpen aan conventies, aan regels. Ik zal hier bijvoorbeeld mijn voeten niet op tafel leggen. Thuis wel, dat is dan back space-gedrag. Wie in een openbare ruimte toch back space-gedag etaleert, creëert ruse.'

Dat is jullie derde set termen: use (correct gedrag) en ruse (storend gedrag). Soms kan ruse use worden. Licht dat eens toe.

'Misschien met een voorbeeld. Vroeger gooide je je privé-leven niet zomaar voor iedereen te grabbel. Maar nu -met de gsm- kan je soms niet anders. Op een perron hoor je vaak mensen hun leven vertellen in hun gsm. Iedereen is veroordeeld tot meeluisteren. Niemand die zich daar nog erg aan stoort. Dit is een voorbeeld van ruse die use wordt. Nog een paar voorbeelden: vroeger keek iedereen vreemd op van mannen die elkaar kusten. Nu is dat heel gewoon geworden. Of mannen met een kinderkoets, ook dat is ondertussen use geworden.'

Vorige week zijn de terroristen die de aanslagen pleegden in de metro van Madrid veroordeeld. Weet u of sinds de 11-september-aanslagen het openbaar vervoer minder wordt gebruikt?

'Dat weet ik niet. Het besef is er wel dat je altijd en overal het slachtoffer kan worden van een terroristische aanslag Ook in de autotunnel onder het Jubelpark. Het enig wat wij hier kunnen doen is een goede communicatie tussen passagiers van het openbaar vervoer en de aanbieders ervan propageren.'

Neemt u zelf vaak de metro?

'Ik woon het centrum van Brussel en hier gebruik ik dagelijks meermaals het openbaar vervoer. Daarnet heb ik nog mijn dochtertje met de metro naar het school gebracht. Zelf mag ze nog niet alleen de metro nemen. Ze is nog maar twaalf jaar oud.'

Waar ter wereld voel jij je veilig in de metro?

'Elke metro heeft zijn bijzonderheden, maar geeneen is perfect. Porto, die pas twee jaar oud is, heeft een heel toffe architectuur maar een slechte verlichting. Brussel munt uit door de kunst en betrouwbaarheid. Parijs is goed verlicht en heeft een heel goede signalisatie.'

Anne Leemans spreekt op het congres Dynamic Cities Need Women van 3 tot 5 december in Brussel.

http://www.dynamiccitiesneedwomen.eu.

[Patrick]

- Kind en Gezin in de metro? Hum, lijkt me niet zo bevorderlijk voor de gezondheid van de babietjes met die minder goeie lucht ondergronds.
- Bestuurders die moeten uitstappen om te kijken of iedereen veilig in/uitgestapt is? Camera's kunnen toch ook helpen?
- En poortjes zijn geen garantie voor veiligheid. In Parijs zwieren de jongeren er zich gezwind over. Als er personeel bij staat zoals in Londen, vind ik dat wel OK.

[Steven]

poortjes moeten aangepast zijn he, als de poortjes twee meter hoog zijn is het al iets lastiger, het is ook iets lastiger om dan nog te gaan zwart rijden daar waar dit nu vrij eenvoudig is.

[treinbruno]

en hoe gaan ze het dan met abbonementen regelen (als men dit ooit zou doen)

in de brusselse metro hebben er al van die poortjes gestaan - het was alleen maar een stang met 3 staven aan - en ze zijn nu bijna overal
weg

[Steven]

door middel van een abo kan een poortje evengoed bedoeld worden via dat zelfde scan aparaat.