Dit lijkt me een goed moment om u iets meer te vertellen over ‘mux’.
Een Mux (multiplexer) is in deze toepassing een systeem dat een veelvoud aan signalen via één draadje kan overbrengen naar een omgekeerd werkende demultiplexer die er weer de oorspronkelijk ingevoerde signalen uit reproduceert. Dat gebeurt door de inputsignalen om de beurt even af te tasten en door te geven aan de demultiplexer aan het eind van de lijn. Een plaatje uit Wikipedia maakt het aanschouwelijk:
Tot voor kort waren we gewoon aan de dikke veeladerige kabels met zware stekkers die in even zware chassisdelen (‘stopcontacten’) gestoken moesten worden om signalen tussen twee locs “in treinschakeling” door één bestuurder te laten bedienen. Denk maar aan de dikke kabels die opvallend op de hoeken van de reeksen 23 en 26 zaten. En die ook de 11/12/21/27 familie ontsier(d)en.
Door de vele verschillende benodigde signalen niet steeds allemaal gelijktijdig over veel verschillende draadjes door te geven, maar ze om de beurt over één draadje over te seinen, als een soort supersnelle en steeds opnieuw gebeurende ondervraging, kun je een heleboel draadjes uitsparen. Dat is met name interessant omdat je liever geen dikke veeladerige treinschakelingkabels over de hele lengte van de trein wilt inbouwen om in trek-duwschakeling te rijden, waarbij de trein in één richting geduwd wordt door de achteraan lopende onbemande locomotief die alle commando’s vanuit het stuurrijtuig krijgt.
Met een mux systeem kunnen alle bedieningscommando’s over de standaard UIC-kabel (van de boordomroep) doorgegeven worden. Die draad bestaat nu eenmaal al jaren standaard in alle rijtuigen – omdat de TBG nu eenmaal de reizigers in de hele trein moet kunnen toespreken. Behalve dat zeg maar tweetalige omroepgeluid kun je er
digitalig tegenwoordig nog veel meer gegevens mee doorgeven.
In een vliegtuig werkt u daar zelf al mee. Er staan heel wat stoelen in een grote vlieger, en elke passagier kan aan de galley doorgeven dat er om een steward(ess) gevraagd wordt. In het keukentje kan men dan het stoelnummer zien dat de vraag uitzond.
Toch zitten er niet vanaf elke stoel draadjes naar de keuken toe. Elke stoel heeft een multiplexer die op een algemene lijn die doorheen het ganse toestel voert tijdens die repeterende ondervraging een signaal wegstuurt dat bijvoorbeeld de passagier op stoel 26D aandacht behoeft.
Ook individuele leeslampjes kunnen zo aangestuurd worden.
Ik ken dit systeem nog van de ‘convertible’ DC-10-30CF passagier/vrachtvliegtuigen uit de jaren ’70. Daar wil je van de 376 stoelen niet allemaal aparte draadjes naar leeslampjes die hoog in het plafond zitten. Want mede vanwege het regelmatig volgens het seizoen ombouwen van passagiers- naar vrachtinterieur zouden die draadjes tussen stoelpoot en de bijbehorende lampjes in het plafond geen lang leven hebben. En je zou in die grote DC-10 romp op de armleuningen moeten gaan staan om bij een schakelaar in het plafond te kunnen. (Vanwege de eis van ombouwbaarheid had mijn werkgever geen bagagebakken boven het middenste blok stoelen. Zodoende zaten die lampjes zo erg hoog. Zelf je bagage meenemen de cabine in was toen nog niet zo populair als tegenwoordig!)
Daarom zitten alle schakelaars op één draad die doorheen heel het toestel loopt. En datzelfde geldt voor de lampjes in het plafond. De commando’s van de passagiers gaan met stoelnummer gecodeerd ieder op zijn beurt op de lijn, en een split second later worden de opdrachten aan de schakelaars van de lampjes rondgestuurd. Je ziet dan ook vaak dat het aangaan van het lampje niet exact op hetzelfde moment gebeurt.
Mits u meestal op tijd uw drankje gekregen heeft kunt u zich wellicht voorstellen dat je zo inderdaad ook een hele locomotief op afstand kunt bedienen.
Misschien loop ik sindsdien vér achter bij modernere ontwikkelingen in de electronica, maar ik hoop dat u zich nu iets meer kunt voorstellen bij het toverwoordje ‘mux’, het effect waarvan zichtbaar is aan het verdwenen zijn van de vroegere 3 dikke kabels rechts en 3 stopcontacten links (bestuurderszijde) van de voorzijde van de T27.
/ 
