Het Groot Belgisch Treinen Forum

Gisteren was ik, na jaren, nog eens in Neerpelt. Prachtig station toch, met heel wat spoorwegerfgoed uit de 19de en 20ste eeuw, o.a. het mooi gerestaureerde stationsgebouw van de Grand Central Belge (1879-1883). De wissels worden nog altijd bediend met stalen trekkabels vanuit de twee Saxby-seinhuizen... Waar vind je zoiets nog?

Het schijnt dat die twee seinhuizen sinds 1997 op de lijst van beschermde monumenten staan. En dat de NMBS (of is het Infrabel?) de zorg voor die monumenten zou willen overlaten aan de gemeente. Want binnenkort zullen alle seinen en wissels van Neerpelt bediend worden vanuit de nieuwe seinpost in Mol. Ik vrees dat dit betekent dat die gebouwen wel zullen worden opgeknapt en allicht een nieuwe bestemming krijgen, maar dat het 'binnenwerk' eruit zal verdwijnen... Ik hoop dat ik mij vergis. Eigenlijk zou men zo'n seinhuis met alles erop en eraan als 'historisch erfgoed' moeten kunnen bewaren.

Waar op het Belgische spoorwegnet zijn er nog Saxby- of Siemens-seinhuizen in dienst? Kunnen we daar eens een lijstje van opmaken?

Info en foto's van de seinhuizen van Neerpelt (en andere) zijn te vinden op de website van Dave Habraken:
http://www.spoorwegnostalgie.be (klikken op "Spoorwegnostalgie in de achtertuin").

Groeten,

Paul Kevers

Dave Habraken zit hier zelf onder de naam Steamer, dus hij zal zeker meer info kunnen geven over de toekomst van de seinhuizen .

Ik denk dat Neerpelt het laatste reizigersstation is waar de wissels nog met kabels bediend worden.

In de stelplaats van Kinkempois worden de wissels ook nog steeds met kabels verlegd.

Hoi Paul,

De info die je aanhaalft klopt volledig hoor. De seinhuizen van Neerpelt zouden in theorie in 2009 buiten dienst gaan, maar men vermoedt nu al dat het eerder 2010 gaat worden. Nu, langer zal 't wellicht niet duren... Momenteel zijn de seinhuizen van Geel, Zolder en Leopoldsburg al overgeheveld naar Mol. Uiteindelijk zal ook Neerpelt dus aan de beurt komen...

Beide seinhuizen plus het station zijn geklasseerd en mogen dus niet gesloopt worden. De Saxby-gestellen zijn gewoon mee geklasseerd. Nu, persoonlijk zie ik toch eerder mogelijkheden om één van de twee gestellen volledig te restaureren (seinhuis II, kant Hamont leent zich daar het beste voor) en het andere gebouw dan een nieuwe functie te geven. Ik geloof niet zo in de goodwill van gemeentes om te investeren in gebouwen die toch nergens voor dienen... Als ze nu echter van één gebouw een lokaal spoorlijn-museum of iets dergelijks kunnen maken, ziet het er al heel anders uit he... Voor het andere gebouw vinden ze dan wellicht toch ook een bestemming die niet teveel afbreuk zou mogen doen aan het oorspronkelijke karakter.

Wat betreft andere Saxby-seinhuizen: de seinhuizen in Neerpelt zijn sinds enkele jaren de laatste actieve seinhuizen met een Saxby-gestel. In Quiévrain staat nog een exemplaar, maar dat is al een hele tijd buiten dienst. Enkele jaren geleden had je nog de Saxby-seinhuizen van Leval en Binche, maar da's verleden tijd... In Raeren (zijde Eupen) staat nog een vrij groot Saxby-gestel, maar da's buiten dienst. De wissels liggen geklemd in de stand naar de werkplaats van Rails et Traction. In Hasselt (kant Montzen) staat nog een soortgelijk gebouw als het seinhuis kant Mol in Neerpelt, maar dat gebouw is al jaren buiten dienst als seinhuis. Of dat ooit een Saxby-gestel had, weet ik niet.

Wat betreft Siemens-gestellen zijn er wel nog groter aantal exemplaren in dienst. Hier mag je denken aan enkele exemplaren aan de werkplaats van Kinkempois (een daarvan is héél indrukwekkend qua grootte!), een relatief groot seinhuis in Stockem (kant Arlon) en Gouvy (beide zijden vh station). Kleinere postjes vind je in Tertre (met mechanische seinen), Brugge-goederen (is dit er nog?), Mons, Ronet, Ottignies,... Te Chatelet staat er ook nog een exemplaar, met mechanische seinen, maar dit is in feite buiten dienst. In Raeren, kant Duitsland staat nog een groot gestel van het type Siemens, maar ook dit seinhuis is buiten dienst.

Verder heb je nog enkele gestellen van het type S8A. Het bekendste exemplaar daarvan doet nog steeds trouw dienst in Chatelêt-Village op de industriële lijn naar Acoz. In St.Ghislain heb je nog 2 exemplaren die deels S8A, deels Siemens zijn, maar die posten kennen geen regelmatig vervoer meer (als ze überhaupt nog in dienst zijn...).

Er zijn vast nog meer postjes met Siemens of S8A-gestellen, maar daar kan ik zo meteen niet op komen. Saxby-gestellen ga je echter niet meer vinden...

Ik moet bekennen dat ik het niet meer op de voet volg de laatste jaren... In het buitenland staan er her en der nog zoveel mechanische seinhuizen en dààr rijden er nog leuke treinen ook Op termijn gaat de bewuste reportage op mijn website nog wel uitgebreid worden met de andere seinhuizen met mechanische seinen die ik nog in dienst heb geweten (Muizen, Bovigny, Gouvy, Tertre, Chatelêt, Frasnes-lez-Anvaing, Athus-Meuse,...).

Groetjes,
Steamer

ottignies is buiten dienst, sinds deze maand is er overgeschakeld naar EBP seinhuis met de bijhorende nieuwe seinen als gevolg, met deze zijn ook veruit de laatste kleine seinen verdwenen die onder vorm paars + geel licht hadden.

Het seinhuis van Brugge-Goederen staat er nog steeds, maar is al een aantal jaar niet meer in dienst geloof ik. Sinds een aantal maanden wordt het geheel van de installaties door Blok 7 te Brugge bediend.

Dank je, Dave, voor je uitgebreide antwoord.

Vroeger stond er nog een indrukwekkend Saxby-seinhuis in Winterslag, ik heb dat ooit eens bezocht in het kader van een GTF-rit. We zijn toen o.m. tot Maaseik gereden, dat moet dus minstens dertig jaar geleden zijn.

In mijn geboortestad Sint-Truiden waren in mijn jeugdjaren twee Siemens-seinhuizen. Wat er in dat nog bestaande seinhuis van Hasselt was, weet ik niet, ik ben daar destijds nochtans talloze keren voorbijgekomen maar heb er nooit op gelet.

Vraagje: klopt het dat mechanische seinen van het driestandenstelsel een Siemens-gestel vereisen? En dat Saxby-gestellen enkel het tweestandenstelsel aankunnen, omdat de Saxby-hendels slechts in twee standen kunnen staan? Of heb ik dat helemaal mis?

Groeten,

Paul Kevers

Hoi Paul,

Graag gedaan hoor

Het seinhuis van Winterslag heb ik net gemist. Na haar buitendienststelling is dat nog een hele tijd blijven staan, maar 't was afgebroken toen ik voor het eerst in Winterslag kwam. Het overzichtsbord van dat seinhuis pronkt nu wel in het nieuwe seinhuis.

Bij het driestandenstelsel had je twee varianten:
- seinarmen die volgens het driestandenstelsel werken, maar die slechts de standen "horizontaal" en "vertikaal" kunnen innemen. Deze seinen werden dikwijls aan uitritten van stations gebruikt, om geen verwarring bij de machinist teweeg te brengen.
- seinarmen die de drie standen in kunnen nemen. Deze seinen vond je uiteraard met name aan de ingang van stations terug, of aan blokseinen met het driestandenstelsel.

Per beweging had je een aparte handel, dus dat kon net zo goed met Siemens als met Saxby. Voor de eerste variant hierboven zal je wel direct begrijpen dat dit geen enkel probleem was. Voor de tweede variant moest de seingever beslissen wat de bedoeling was en de juiste handel bedienen. Ik herinner me deze situatie concreet van de kandelaar met twee seinarmen in Leopoldsburg (kant Hasselt), die voor het hoofdspoor 3 standen kende en dus maar liefst 3 handels in het seinhuis had:
- eentje voor de schuine stand voor de hoofdspoorseinarm
- eentje voor de vertikale stand voor de hoofdspoorseinarm
- eentje voor de schuine stand voor de zijspoorseinarm
Nu, in Leopoldsburg ging het hem natuurlijk om een Siemens-gestel, maar ik haal dat voorbeeld aan omdat ik dat seinhuis meerdere keren bezocht heb en er dus concrete herinneringen aan heb. In Quiévrain, kant Frankrijk, stond een Saxby-seinhuis (dit staat er nog steeds, zij het vervallen) en daar had je ook het driestandenstelsel, met een Saxby-gestel. Op mijn website vind je een foto van de rangerende 6290 kant Frankrijk bij de uitrijseinen. Dat zijn seinen volgens het driestandenstelsel, met slechts 2 standen die werden bediend met het Saxby-gestel. Aan de inrit vanuit Frankrijk stond echter een sein met 3 effectieve standen en dat werd dus ook vanop het Saxby-gestel bediend.

Ik denk dat de samenhang tussen Siemens en het driestandenstelsel anders ligt: Saxby-gestellen dateren uit het eind van de 19e eeuw, toen men enkel het 2-standenstelsel kende. Toen men in de jaren '30 het 3-standenstelsel invoerde, waren de Siemens-gestellen natuurlijk in opmars. Wellicht werd in veel gevallen van de gelegenheid gebruik gemaakt om dan ook de gestellen in de seinhuizen zelf aan te passen of een nieuw seinhuis te zetten, want uiteindelijk heeft de omschakeling van het tweestanden- naar het driestandenstelsel technisch toch een pak meer gevolgen dan het verwijderen van de schijf op de seinarmen buiten (fysisch kenmerk waarmee de machinist herkende om welk stelsel het ging, voor degenen die niet meer kunnen volgen). Aangezien alles mechanisch met elkaar gekoppeld was in het seinhuis, moesten alle linialen en nokken, die voor de mechanische verbindingen zorgden, immers aangepast worden. En dan was er natuurlijk nog het plots aanzienlijk vergroten van het aantal benodigde handels.

Leuk dat er nog andere mensen geïnteresseerd zijn in deze technische materie!

Groetjes,
Steamer
(bij wie de mechanische beveiliging in zijn bloed zit, aangezien zijn grootvader zaliger dit onderhoud mee verzorgde in Limburg)

Dag Dave,

steamer schreef:Het seinhuis van Winterslag heb ik net gemist. Na haar buitendienststelling is dat nog een hele tijd blijven staan, maar 't was afgebroken toen ik voor het eerst in Winterslag kwam. Het overzichtsbord van dat seinhuis pronkt nu wel in het nieuwe seinhuis.

Ik heb ondertussen mijn notaboekje uit de jaren '70 teruggevonden. De GTF-rit waarover sprake in mijn vorig bericht, was op 3 juli 1976. Over het seinhuis van Winterslag noteerde ik toen: "... zeker wel 50 seinhandels type Saxby; alle seinen hebben nog petroleumlampen, die worden 2 x per week bijgevuld door de 'lampist' van dienst; het seinhuis zal binnen twee jaar vervangen worden door een nieuw...". Ik heb toen hoogstwaarschijnlijk dia's gemaakt, maar die zijn jammer genoeg verloren gegaan.

... Voor de tweede variant moest de seingever beslissen wat de bedoeling was en de juiste handel bedienen. Ik herinner me deze situatie concreet van de kandelaar met twee seinarmen in Leopoldsburg (kant Hasselt), die voor het hoofdspoor 3 standen kende en dus maar liefst 3 handels in het seinhuis had:
- eentje voor de schuine stand voor de hoofdspoorseinarm
- eentje voor de vertikale stand voor de hoofdspoorseinarm
- eentje voor de schuine stand voor de zijspoorseinarm

Dat verklaart veel, en lijkt me ook beter voor de veiligheid.
Maar ik snap niet goed hoe dat technisch in zijn werk ging. Elke seinarm had toch maar één stel trekkabels? En hoe was die trekkabel in het seinhuis dan verbonden met twee verschillende handels, waarbij de ene handel de kabel maar half zover moest trekken als de andere?

...Ik denk dat de samenhang tussen Siemens en het driestandenstelsel anders ligt: Saxby-gestellen dateren uit het eind van de 19e eeuw, toen men enkel het 2-standenstelsel kende. Toen men in de jaren '30 het 3-standenstelsel invoerde, waren de Siemens-gestellen natuurlijk in opmars. Wellicht werd in veel gevallen van de gelegenheid gebruik gemaakt om dan ook de gestellen in de seinhuizen zelf aan te passen of een nieuw seinhuis te zetten, want uiteindelijk heeft de omschakeling van het tweestanden- naar het driestandenstelsel technisch toch een pak meer gevolgen dan het verwijderen van de schijf op de seinarmen buiten (fysisch kenmerk waarmee de machinist herkende om welk stelsel het ging, voor degenen die niet meer kunnen volgen).

Ik meen te weten dat het omgekeerd was: de schijf werd niet verwijderd, maar toegevoegd. De seinen van het tweestandenstelsel hadden oorspronkelijk rechthoekige seinarmen. Toen het driestandenstelsel ingevoerd werd, werd op de seinarmen van het oude tweestandenstelsel een ronde schijf toegevoegd om het onderscheid te maken.

Leuk dat er nog andere mensen geïnteresseerd zijn in deze technische materie!

Het boeit mij uitermate. Hopelijk vervelen we de andere forumgasten er niet mee...

Groeten,

Paul Kevers

Hoi paul,

Paul schreef:Ik heb ondertussen mijn notaboekje uit de jaren '70 teruggevonden. De GTF-rit waarover sprake in mijn vorig bericht, was op 3 juli 1976. Over het seinhuis van Winterslag noteerde ik toen: "... zeker wel 50 seinhandels type Saxby; alle seinen hebben nog petroleumlampen, die worden 2 x per week bijgevuld door de 'lampist' van dienst; het seinhuis zal binnen twee jaar vervangen worden door een nieuw...". Ik heb toen hoogstwaarschijnlijk dia's gemaakt, maar die zijn jammer genoeg verloren gegaan.

Amai, machtig dat de seinlampen toen nog met petroleum werkten. Dat heb ik helaas niet meer mogen meemaken in België (wel in Polen). Er bestonden daar trouwens tabellen voor met het uur per datum wanneer de lampen aangestoken en gedoofd moesten worden, dit in functie van de zonnestand uiteraard.

Paul schreef:ik snap niet goed hoe dat technisch in zijn werk ging. Elke seinarm had toch maar één stel trekkabels? En hoe was die trekkabel in het seinhuis dan verbonden met twee verschillende handels, waarbij de ene handel de kabel maar half zover moest trekken als de andere?

Voor een effectief driestandensein waren er 2 paar trekdraden: eentje voor de schuine stand en eentje voor de vertikale stand. De kabels zelf trokken even ver, maar aan de seinarm had je draaischijven om de beweging van de trekdraden naar een beweging van een stang om te zetten. Die schijven lieten, naargelang de instelling van een hefboom die er aan vast zat, de seinarm 45° of 90° bewegen. Zo één seinarm in het driestandenstelsel werd dus bediend met 2 schijven en een hefboomsysteem, om de twee bewegingen over te brengen. Als je goed kijkt, kan je dit op de onderstaande foto min of meer herkennen: je ziet op de kandelaar zelf 3 schijven (2 voor de hoofdseinarm, eentje voor de bijkomende seinarm). Vanaf de twee schijven voor de hoofdseinarm gaan er ook 2 stangen naar de betreffende seinarm. Net onder die seinarm zit er een hefboom. Als er dus één van de twee stangen beweegt, zal de seinarm de bijbehorende beweging maken. Sja, da's zo in woorden allemaal moeilijk uit te leggen, maar mechanisch zit dat echt heel vernuftig in mekaar. (*) Welke beweging de draaischijf moest veroorzaken, kon je trouwens zien op de zijkant van zo'n schijf. Als je eens in het museum van Kinkempois komt, kan je dat zien op de seinen die langs het gebouw staan. Dit wordt duidelijk gemaakt met 2 pijlen en de betreffende stand.

Paul schreef:Ik meen te weten dat het omgekeerd was: de schijf werd niet verwijderd, maar toegevoegd. De seinen van het tweestandenstelsel hadden oorspronkelijk rechthoekige seinarmen. Toen het driestandenstelsel ingevoerd werd, werd op de seinarmen van het oude tweestandenstelsel een ronde schijf toegevoegd om het onderscheid te maken.

Yep, je hebt gelijk, dat was een vergissinkje. Overigens moet ik mezelf ook nog een beetje corrigeren, want het driestandenstelsel werd al in 1921 ingevoerd en niet in de jaren '30, zoals ik in mijn vorige post aangaf.

Paul schreef:Het boeit mij uitermate. Hopelijk vervelen we de andere forumgasten er niet mee...

Sja, eerlijk gezegd interesseren die verslagen over wéér een dagje aan de bocht van Ekeren me ook niet zo... Het staat iedereen vrij te lezen en te schrijven wat hem interesseert en seingeving is toch inherent met de spoorwegen verbonden he

(*) veel mensen weten bijvoorbeeld ook niet dat er een systeem bestond waarbij de seinarm elektrisch terug dichtviel nadat de locomotief het sein gepasseerd was, dit net zoals de lichtseinen die nu op rood springen zodra de locomotief gepasseerd is. Dit gebeurde dus voor (!) dat de seingever de handel terug omlegde.
Ja, met mechanische seinen was er véél meer mogelijk dan wat veel mensen weten. Het probleem was echter dat het onderhoud erg duur was en dat de zichtbaarheid soms wat te wensen overliet... bovendien was het natuurlijk niet echt rendabel meer om bijvoorbeeld in een station als Merelbeke tot eind jaren '90 (!!!) met maar liefst 10 seinhuizen/blokposten te werken... Tel maar uit: een seinhuis kant Gent, eentje voor de werkplaats, eentje onder de brug aan 't station, eentje kant Melle en dan nog 6 postjes in de vorming. Those were the days...

Groetjes,
Steamer

steamer schreef:

Paul schreef:Het boeit mij uitermate. Hopelijk vervelen we de andere forumgasten er niet mee...

Sja, eerlijk gezegd interesseren die verslagen over wéér een dagje aan de bocht van Ekeren me ook niet zo... Het staat iedereen vrij te lezen en te schrijven wat hem interesseert en seingeving is toch inherent met de spoorwegen verbonden he

Als het een troost mag zijn, mij stoort het helemaal niet, in tegendeel.

Over die mechanische seinen weet ik niet veel/niets. Dus dit is een opportuniteit om iets bij te leren. Idem als de post over de smeerpotten.

En,.... als ik die foto's uit vervlogen tijden te Leopoldsburg zie, voel ik me weer jong. Dat is voor mij jeugdsentiment.

Ik heb als klein manneke (toen was ik nóg een beetje kleiner ) regelmatig op een seinhuis geweest (bediende L69 en L63). Wij woonden er 2 huizen naast.
Ik was er zo van in de wolken dat mijn pa met een paar houten bezemstelen hefboompjes namaakte

Hoi Patrick,

Koester die momenten maar, want da's een tijd die niet meer terug komt...

Ik was zo ook kind aan huis aan het kleine seinhuisje te Budel, net over de grens met Nederland. Op den duur had ik een sleutel van 't gebouw en gebeurde het regelmatig dat ik de overweg al sloot en de wissels al goed legde voor als de seinhuiswachter (tevens rangeerder) terugkeerde van het zinkfabriek met de dagelijkse bedieningstrein. Helemaal te dol werd het toen bij een technische storing de techniekers mij om hulp vroegen omdat ze er zelf niet meer wijs uit raakten Ik was toen 16 jaar
Ook te Neerpelt kwam ik in die periode dikwijls op de seinhuizen. Heerlijk dat deze Saxby-seinhuizen zoveel jaren later nog altijd dienst doen. Eerlijk gezegd: ik denk niet dat de moderne EBP-posten het ook ruim honderd jaar gaan uithouden...

Oude seinhuizen stralen sfeer uit, da's iets helemaal anders dan de computerschermen waar de dispatchers nu de treinbewegingen volgen. Ach ja, de vooruitgang he...

Groetjes,
Steamer

onzen all relais staat er toch ook al bijna 50 jaar hoor

Nekvin schreef:onzen all relais staat er toch ook al bijna 50 jaar hoor

De eerste allrelais-seinpost werd in 1951 in dienst genomen in Heist-aan-Zee, de tweede in 1954 in Aalst (bron: "Sporen in België", p. 397).